Etilen oksit, gama ışınları veya ısıl işlemle steril edilecek medikal ürünlerin (stent, balon, katater, biyopsi setleri vb.) imalatında mikrobiyolojik, kimyasal ve fiziksel bulaşma risklerini en aza indirmek ve ürünlerin bioburden popülasyonunu kontrol altında tutmak için, üretim alanlarında hijyen ve sanitasyon şartlarına uyulması gereklidir.
Bu gerekliliklerin çoğu, temiz oda dizaynına, konuyla ilgili personelin yeteneklerine, eğitimine ve davranışlarına bağlıdır. Steril ürün imalatında "kalite güvencesi" büyük bir önem taşır ve dikkatle hazırlanmış, validasyonu yapılmış üretim metodlarına ve prosedürlerine göre yürütülmek zorundadır.
Steril medikal cihazlar; personel veya üretim materyallerinin kontrollü olarak içinden geçerek girebildiği temiz alanlarda (clean room) imal edilmelidir. Temiz alanlar, temizlik-dezenfeksiyon şartlarına uygun olarak dizayn edilmeli ve uygun etkinlikle filtreden geçirilmiş hava ile beslenmelidir.
Hava Kalitesi
- Üretime yönelik çeşitli işlemler, ürünün hazırlanması, yıkanması, paketlenmesi ve sterilizasyonu, temiz alan içerisinde yer alan ve birbirinden ayrılmış bölümlerde yürütülmelidir.
- Medikal ürünlerin üretilmesi için kullanılan temiz alanlar, öngörülen hava özelliklerine göre EN ISO 11644 standardında ISO Sınıf 1’den ISO Sınıf 9’a kadar olmak üzere sınıflandırılmıştır.
- Tabloda verilen partikül değerleri, ürünün çevre ile temas ettiği ve etrafını çevreleyen ortamda sağlanması gereken kriterlerdir.
- Üretilen tıbbi ürün veya materyallerin partiküler ve mikrobiyal bulaşma riskini en düşük düzeyde tutmak amacına yönelik olarak, her imalat işlemi uygun bir hava temizlik düzeyini gerektirmektedir.
STERİL ÜRÜNLERİN İMALATI İÇİN EN ISO 11644 HAVA SINIFLANDIRMA SİSTEMİ
1 m3 havada izin verilen max. partikül sayısı | | | | |
ISO SINIFLARI | 0.1 mikron | 0.2 mikron | 0.3 mikron | 0.5 mikron | 1 mikron | 5 mikron | Hava mikrobiyolojisi CFU/ m3 | |
Iso Sınıf 1 | 10 | 2 | | | | | | |
Iso Sınıf 2 | 100 | 24 | 10 | 4 | | | | |
Iso Sınıf 3 | 1000 | 237 | 102 | 35 | 8 | | | |
Iso Sınıf 4 | 10000 | 2370 | 1020 | 352 | 83 | | | |
Iso Sınıf 5 | 100000 | 23700 | 10200 | 3520 | 832 | 29 | <1-10 | |
Iso Sınıf 6 | 1000000 | 237000 | 102000 | 35200 | 8320 | 293 | <10 | |
Iso Sınıf 7 | | | | 352000 | 83200 | 2930 | <100 | |
Iso Sınıf 8 | | | | 3520000 | 832000 | 29300 | <200 | |
Iso Sınıf 9 | | | | 35200000 | 8320000 | 293000 | | |
| | | | | | | | | | | |
Personel ve Kıyafetler
- Temiz alanlarda, üretim işlemini optimal olarak sürdürebilecek en az sayıda personel bulunmalıdır. Bu durum ortamda aseptik şartların sağlanabilmesi için önemlidir. İncelemeler ve kontroller, mümkün olduğunca alan dışından yürütülmelidir.
- Temizlik, dezenfeksiyon ve bakımdan sorumlu personel de dahil olmak üzere, bu tür sahalarda çalıştırılan tüm personel, hijen ve mikrobiyolojinin temel hususları da dahil olmak üzere, steril ürünlerin doğru imalatına ilişkin gerekli eğitimleri almalıdır.
- Personel hijyeni ve temizliğinde standartlara uygunluk mutlaka gereklidir.
- Steril ürünlerin üretiminde çalışan personel, mikrobiyal, kimyasal veya fiziksel kirlenme kaynakları hakkında bilgilendirmeli ve anormal yayılmalara yol açabilecek her türlü durumu rapor etmeleri gerektiği hususunda talimat verilmelidir.
- Personel, periyodik sağlık kontrollerinden geçirilmelidir. Mikrobiyolojik tehlike doğurabilecek personel hakkında alınacak önlemlere ait kararlar, bu işle görevlendirilmiş ehliyetli bir kişi tarafından alınmalıdır.
- Temiz alanlar dahilinde kol saati ve mücevher takılmamalı ve partikül veren kozmetikler kullanılmamalıdır.
- Dışarıda giyilen giysiler ile temiz alanlara girilmemelidir. Kıyafet değişim odalarına giren personelin üzerinde, fabrikanın standart koruyucu kıyafetleri bulunmalıdır. Kıyafet değişimi ve yıkanma, yazılı prosedüre göre yapılmalıdır.
- Kıyafetler ve kıyafet kalitesi, proses ve çalışma alanlarına uygun olmalı ve ürünü bulaşmadan koruyacak şekilde giyilmelidir.
- Kıyafetler, personelin çalıştığı alanların hava sınıfı kriterlerine uygun nitelikte olmalıdır.
- Temiz alan kıyafetleri, bulaşmaya neden olacak partikülleri üzerinden toplamayacak ve bu partikülleri daha sonra ortama vermeyecek şekilde yıkanmalı veya temizlenmelidir. Bu tür kıyafetler için ayrı bir yıkama tesisi kullanılması tercih edilir. Uygun olmayan temizlik veya sterilizasyon işlemleri ile kıyafetlerin liflerinin zedelenmesi, kıyafetlerin partikül verme riskini arttırabilir. Yıkama ve sterilizasyon işlemleri yazılı prosedürlere göre yapılmalıdır.
- Eldivenler işlem sırasında düzenli olarak dezenfekte edilmeli, maske ve eldivenler en azından her çalışma periyodunda değiştirilmelidir. Bazı hallerde, bir kere kullanımdan sonra atılan kıyafetlerin kullanılması gerekebilir.
Temiz Alanların Dizaynı
- Temiz alanlarda tüm yüzeyler, partikül veya mikroorganizmaların birikmesini veya çevreye saçılmasını en aza indirmek ve temizleme ajanları ve dezenfektanların kullanıldığı yerlerde tekrarlanan uygulamalarına imkan vermek için, düzgün, geçirgen ve çatlak olmayan şekilde olmalıdır.
- Toz birikimini azaltmak ve temizliği kolaylaştırmak için tavan, taban, tezgah ve ekipman yüzeylerinde girintiler, çıkıntılar, çatlaklar bulunmamalıdır.
- Ekipmanlar, kaplar, raflar ve raf gibi düz çıkıntılar en az düzeyde olmalıdır. Kapılar dikkatle tasarlanmış olmalı ve temizlenemeyen girintiler çıkıntılar bulunmamalıdır.
- Asma tavanlar, üstlerinde kalan boşluktan kaynaklanabilecek buluşmayı önlemek üzere, sızdırmaz şekilde kapatılmalıdır.
- Borular ve hava kanalları, temizlenmesi güç girintiler meydana getirmeyecek şekilde yerleştirilmiş olmalıdır.
- Mümkün olan her yerde lavabo ve drenajlardan kaçınılmalı, aseptik işlemlerin yapıldığı alanlarda bulunmamalıdır.
- Mikrobiyolojik bulaşma riskini aza indirecek şekilde tasarlanmış ve yerleştirilmiş olmalı ve bakımı yapılmalıdır. Bunlar kolay temizlenebilir ve etkin kapanlar (trap) ile bağlanmış olmalı ve geri tepmeyi önleyecek şekilde hava kesici (air breaks) ile donanmalıdır. Tabandaki herhangi bir yüzey kanalı açık ve sığ olmalı, kolay temizlenebilmeli ve alan dışındaki drenajlara bağlantısı mikrobiyal bulaşıkların içeriye sızmasını önleyecek tarzda olmalıdır.
- Soyunma odaları, elbise değişiminin safhalarını ayırmak için ayrı ayrı tasarlanmalıbır.
- Filtre edilerek püskürtülen hava ile etkin şekilde yıkanmalıdır.
- Bazı hallerde giriş ve çıkış için ayrı soyunma odaları kullanmak arzu edilebilir. El yıkama imkanları sadece soyunmaodalarında sağlanmalıdır.
- Temiz alanlara girişte hava kilidinin kapıları aynı anda açılmamalıdır. Aynı an da birden fazla kapının açılmasını önlemek amacıyla karşılıklı kilitleme sistemi veya görüntülü ve/veya sesli uyarı sistemi çalıştırılmalıdır.
- Filtre edilmiş hava verilerek etrafı çeviren alanlara oranla pozitif basınç bütün operasyon şartlarında devam ettirilmeli ve temiz alan etkin bir şekilde yıkanmalıdır.
- Risk taşıyan bölümlerin korunması için özel bir dikkat sarf edilmelidir.
- Bazı operasyonlarda temiz alanlardan atılan hava için dekontaminasyon tesisleri bulunması ve arıtma işlemi gerekli olabilir.
- Havalandırma sisteminde, rutin olarak mikrobiyolojik ve partikül sayımı testleri gerçekleştirilmelidir.
- Hava besleme sisteminin arıza yaptığını gösteren bir uyarı sistemi sağlanmalıdır. Basınç farklarının önemli olduğu alanlara, basınç farklarını ölçen cihazlar yerleştirilmelidir. Bu basınç farkları düzenli olarak kaydedilmelidir.
- Konveyör bandı vb. sürekli sistemler, sürekli olarak dezenfekte edilmedikçe, düşük sınıftaki hava temizliğindeki bir proses alanından daha yüksek seviyedeki temiz alan bölümüne geçmemelidir.
- Ekipman bağlantıları ve tesisatları mümkün olduğunca temiz alan dışında, bakım ve onarım yapılabilecek şekilde yerleştirilmeli ve tasarlanmalıdır.Eğer sterilizasyon işlemi gerekiyorsa, bu işlem mümkünse söz konusu ekipmanın tamamen montajından sonra yapılmalıdır.
- Ekipmanın bakımının temiz alan içinde yapıldığı durumlarda, öngörülen temizlik ve/veya asepsi standartlarına bakım esnasında uyulamamış veya devam ettirilememiş ise, prosesin tekrarlanmasından önce alan temizlenmeli ve gereken hallerde dezenfekte edilmelidir.
- Sterilizatörler, hava filtrasyon sistemleri, su işleme sistemleri, distilasyon cihazları da dahil olmak üzere tüm ekipmanlar, planlanmış temizlik, dezenfeksiyon, bakım ve validasyona tabi tutulmalıdır. Bakım işlemlerinden sonra bu cihazların kullanımı, kalite kontrol tarafından onaylanmalıdır.
- Su işleme üniteleri, uygun kalitede suyun güvenilir bir biçimde üretilebilmesini sağlayacak şekilde tasarlanmalı, inşa edilmeli ve bakımı yapılmalıdır. Bu üniteler tasarlanmış kapasitelerinin üzerinde çalıştırılmamalıdır.
Hijyen-Sanitasyon-Sterilizasyon İşlemleri
- Temiz alanların sanitasyonu özellikle önemlidir. Bu alanlar kalite kontrol departmanı tarafından onaylanmış yazılı bir programa bağlı sıklıkta ve uygun bir şekilde temizlenmelidir.
- Dezenfektanların kullanılması halinde birden fazla dezenfektan tipi kullanılmalıdır. Dirençli suşların gelişmesini saptamak amacıyla düzenli izleme programı yürütülmelidir.
- Su, mikroorganizmaların üremesine engel olacak şekilde üretilmeli, saklanmalı ve dağıtılmalıdır. (Örneğin, su 70°C 'nin üzerindeki sıcaklıklarda daimi olarak sirküle ettirilmelidir.)
- Dezenfektanlar ve deterjanlar mikrobiyal bulaşma yönünden izlenmeli, seyreltilmiş çözeltiler önceden temizlenmiş kaplar içerisinde saklanmalı ve kısmen boşalmış kaplara ilave yapılmamalıdır.
- Ulaşılamayan yerlerde mikrobiyolojik bulaşmayı azaltmak için temiz alanların fumigasyonu (gazlı dezenfeksiyon yapılması) yararlı olabilir.
- İşlemler sırasında temiz alanlar, planlı aralıklarla mikrobiyal sayım yapılarak izlenmeli;
- Aseptik çalışmaların yapıldığı yerlerde analiz izlemelerinin sıklığı artırılmalı, temizlik ve fumigasyon gibi üretim dışı işlemler sonrasında da sistem validasyonları yapılması bazı hallerde gerekebilir.
- Validasyonların yürütülecek işlemler için tehlike oluşturmamasına dikkat edilmelidir.
- Su kaynakları, su arıtma ekipmanları ve arıtılmış su, kimyasal ve biyolojik bulaşma ve uygun olan hallerde endotoksinler açısından düzenli olarak izlenmelidir. İzleme sonuçları ve yapılan herhangi bir işleme ait kayıtlar saklanmalıdır.
- Aşırı hareketli etkinlikler sonucu yüksek miktarda partikül ve organizma dağılmasını önlemek amacıyla, özellikle aseptik işlemler başta olmak üzere, temiz alanlar içerisindeki aktiviteler en az düzeyde tutulmalı ve personelin hareketleri kontrollü ve metodik olmalıdır. Ortam sıcaklığı ve nemi temiz alanlarda giyilen kıyafetlerin yapısı nedeniyle rahatsızlık yaratacak kadar yüksek olmamalıdır.
- Başlangıç maddelerindeki mikrobiyolojik bulaşma en az düzeyde olmalıdır. Sterilizasyon öncesinde biyolojik yük (bio burden) izlenmelidir. İzleme sonucunda ihtiyaç olduğu belirlenen durumlarda spesifikasyonlar, mikrobiyolojik kalite gerekliliklerini ihtiva etmelidir.
- Sterilizasyon öncesi safhalar da dahil olmak üzere, tüm proses basamaklarında bulaşmayı en aza indirecek önlemler alınmalıdır.
- Kullanılan metodun etkinliğine ve pirojen mevcudiyeti riskine bağlı olarak belirlenmiş bir "sterilizasyon öncesi bulaşma limiti" mevcut olmalıdır.
- Herhangi bir yeni prosedürün etkinliği valide edilmeli ve validasyon düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır.Proses veya ekipman üzerinde herhangi bir anlamlı değişiklik yapıldığı durumlarda validasyon tekrarlanmalıdır.
- Tüm sterilizasyon prosesleri valide edilmelidir. Uygulanan sterilizasyon metodu yürürlükte olan ISO standartlarına veya Uluslararası Medikal Standartlara uygun olmalıdır.
- Herhangi bir sterilizasyon prosesi uygulanmadan önce, onun ürün için uygunluğu, proses edilecek her yükleme tipi için tüm noktalarda istenen sterilizasyon şartlarına ulaşabilme etkinliği gösterilmelidir. Bu iş, planlanmış aralıklarla, en azından yılda bir kez veya ekipmanda anlamlı değişiklikler uygulandığı zamanlarda tekrarlanmalıdır. Sonuçların kayıtları saklanmalıdır.
- Etkin sterilizasyon için materyalin tamamı gereken işleme tabi tutulmalıdır ve proses bunun elde edildiğinden emin olunmasını sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır.
- Sterilize edilmiş ve sterilize edilmemiş ürünleri birbirinden ayırt edebilecek yöntemler bulunmalıdır.
- Ürünleri veya cihaz parçalarını taşıyan her bir sepet, tepsi veya diğer taşıyıcılar, mutlaka materyalin ismini, seri numarasını ve sterilize edilip edilmediklerini açıkça gösterecek şekilde etiketlenmelidir. Uygulanabilir hallerde bir seri veya alt serinin bir sterilizasyon işleminden geçip geçmediğini gösteren otoklav şeritleri gibi indikatörler kullanbılabilir. Ancak bunlar o serinin gerçekten steril olduğunu güvenilir şekilde gösteremez.
- Sterilite testi için alınan örnekler tüm seriyi temsil edebilmelidir, ancak örnekler arasında özellikle en yüksek bulaşma riskine sahip olan bölümlerden alınmış olanlar bulunmalıdır.
- Sterilizasyon sonrasında, gaz kalıntılarını ve/veya reaksiyon ürünlerininin düzeylerinin belirlemek için gerekli testler yapılmalıdır.